İş Hukukunda işveren ve işçi hakları, işçi ve işverenlerin haklarının karşılıklı olarak korunmasına hizmet eder. İşçi ve işverenin haklarını bilerek hakaret etmesi, ileride yaşanması muhtemel uyuşmazlıkların doğmasını engelleyebilir. İşçinin haklarının korunması, haksız fesihlerin önlenmesine yardımcı olur. İşçi ve işveren hakları için daha detaylı bilgi için ofisimizin iş hukuku avukatı departmanından hizmet alabilirsiniz. İş Hukukunda işveren ve işçi haklarına ilişkin temel konulara dair bilinmesi gereken önemli konulara dair bilgi verilecektir.
İş Sözleşmesinin Kurulması
İş sözleşmesi yazılı veya sözlü olarak kurulabilir. Ancak bazı durumlarda iş sözleşmesinin yazılı olarak düzenlenmesi İş Kanunu’na göre yasal zorunluluktur. Örneğin, belirli süreli iş sözleşmesi ancak yazılı olarak düzenlendiğinde geçerli olur.
Her ne kadar genel olarak iş sözleşmesinin yazılı yapılması zorunluluğu bulunmasa dahi iş sözleşmesinin yazılı olarak yapılması önerilir. Bunun sebebi hem işçi ve hem işverenin sözleşmesiz çalışma ilişkisinde zarara uğrama riskinin yüksek olmasından kaynaklanmaktadır.
İş sözleşmesinin düzenlenmesinde çalışma ilişkisinin kapsamı, mesai saatleri, yönetim hakkının kapsamı net olarak belirlenmelidir. İş sözleşmelerinin iş hukuku avukatı aracılığı ile düzenlenmesi işverenin hak kaybına uğramasının önüne geçecektir. Bu nedenle iş sözleşmesi aşamasında iş hukuku avukatından destek alınması önemlidir.
İşçinin Temel Hakları
İşçinin İş Hukuku düzenlemelerine göre işverene karşı geniş hakları bulunmaktadır. İşçinin haklarına aykırı uygulamalar, işçi açısından sözleşmenin haklı nedenle fesih nedenidir. Bu durumda işçinin kıdem ve diğer tazminat türlerini talep etme hakkı doğar. İşçinin temel hakları kısaca şöyledir:
Ücret Alma Hakkı
İşçinin temel haklarının başında ücret alma hakkı gelmektedir. İşçi yaptığı işin karşılığında İş Kanunu düzenlemelerine göre ücret alma hakkı vardır. İş Kanunu’na göre işçiye çalışması karşılığında asgari ücretin altında ücret vermek yasaktır. Böyle bir durumun yaşanması durumunda işçinin eksik ödenen ücreti mahkeme aracılığı ile talep etme hakkı vardır.
İş Sağlığı ve Güvenliğini Talep Etme Hakkı
İş Kanunu’na göre işverenin işçinin sağlığı ve güvenliğini alma yükümlülüğü bulunmaktadır. Örneğin, işyerinin kış aylarında sıcak olması, tozlu bir yer ise iş güvenliğine uygun maske dağıtımı gibi durumlar iş sağlığı ve güvenliğine örnek olarak gösterilebilir. İşverenin bu yükümlülüğüne aykırı davranması durumunda işçinin sözleşmeyi haklı nedenle fesh etme hakkı ve tazminat talep etme hakkı bulunmaktadır.
Eşit Muamele Hakkı
Eşit Muamele Hakkı, işçilerin arasında cinsiyet, siyasi düşünce, din ve mezhep farkı gözetmeksizin işyerinde eşit muamele görmesini sağlayan haktır. Eşit muamele hakkına aykırı davranılması durumunda işçinin sözleşmeyi haklı nedenle fesh etme hakkı ve tazminat talep etme hakkı bulunmaktadır.
Fazla Mesai Ücreti Hakkı
İşçinin fazla mesaide çalıştırılabilmesi için işçiden fazla mesai muvafakatnamesi alınması gerekir. Ayrıca işçinin haftada 45 saatin üzerinde çalıştırılması durumunda fazla mesai ücretlerinin ödenmesi gerekir. Fazla mesai ücretlerinin ödenmemesi veya eksik ödenmesi durumunda, işçinin sözleşmesini haklı nedenle feshetme hakkı bulunmaktadır. Ayrıca işçi sözleşmesini feshetmeden de mahkeme aracılığı ile fazla mesai ücretlerini talep edebilir.
Ara Dinlenme Hakkı
İş Kanunu’na göre işçilerin ara dinlenme hakkı bulunmaktadır. Ara dinlenme, dört saat ve daha kısa süreli işlerde 15 dakika, dört saat ve yedi buçuk saat arası çalışmalarda 30 dakika, yedi buçuk saatten fazla çalışmalarda 1 saattir. İşçiye ara dinlenme hakkının kullandırılmaması haklı nedenle fesih sebebidir.
Esaslı Değişiklikler İçin Rıza Göstermeme Hakkı
İşçinin sözleşmesini esaslı şekilde değiştirecek değişikliklerden önce yazılı rızasının alınması şarttır. Örneğin, işçinin maaşının düşürülmesi, daha kötü bir görevde görevlendirilmesi esaslı değişiktir. İşçinin rızasının bulunmaması durumunda işçinin sözleşmesinde esaslı değişiklik yapılması mümkün değildir. İşçinin rızasının alınmadan sözleşmesinde esaslı değişiklik yapılması haklı nedenle fesih nedenidir.
Yıllık İzin hakkı
İş Kanunu’na göre işyerinde bir yılını dolduran işçilerin yıllık izin hakları bulunmaktadır. İşçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi, hizmet süresi; 1-5 yıl hizmet süresi bulunanlar için on dört gün, 5-15 yıl arası çalışması olanlar için yirmi gün, 15 ve daha fazla çalışma için yirmi altı günden aşağı olamaz.
İşçinin talep etmesine rağmen yıllık izinlerinin kullandırılmaması haklı nedenle fesih nedenidir.
İşverenin Yükümlülükleri
İşverenin işçilere karşı İş Kanunu’na göre çeşitli yükümlülükleri bulunmaktadır. İşverenin yükümlülükleri kısaca şöyledir:
- İşveren, İş Kanunu’na göre işverenin işçilere karşı eşit şekilde davranmak zorundadır.
- İşveren, işyerinde iş sağlığı ve güvenliği yükümlülüklerini almalıdır. Bu kapsmada işçilere gerekli eğitimlerin verilmesini sağlamalıdır.
- İşveren, işçilerin özlük dosyalarını mevzuata uygun olarak düzenlemek zorundadır.
- İşveren işçilerin yıllık izin haklarını uygun bir şekilde kullanılmasını sağlamalıdır.
- İşveren, iş sözleşmesine ve İş Kanunu’na uygun olarak işçilerin ücretlerini ödeme yükümlülüğü bulunmaktadır.
- İşveren, işçilerin kişisel verilerine ilişkin kayıtları Kişisel Verilerin Korunması Hakkında Kanunu’na uygun şekilde korumalıdır.
İşçi ve İşverenin Karşılıklı Sorumlulukları
İşçi ve işverenin ilişkisi sınırları içeren bir ilişkidir. İş Kanunu’na göre bu sınırlar dahilinde işçi vere işverenin bazı sorumlulukları bulunmaktadır. Bu sorumlulukların yerine getirilmemesi durumunda tarafların sözleşmeyi haklı nedenle fesih hakkı bulunur.
İşçinin işverene karşı sorumluluklarının en önemlileri; iş görme borcu, talimatlara uyma ve sadakat borcudur.
İşçi, iş görme borcu kapsamında sözleşmeye konu işi kendisi özenle yapmalıdır. İşçi, işverenin iş ve işyeri düzeni ile verdiği talimatlara uygun davranmalıdır. İşçi çalışma süresince işverene sadık olmalıdır. İşçi, çalışma saatlerinde çalışmalıdır.
İşçinin sorumluluklarına aykırı davranması durumunda işveren, yasal olarak sözleşmeyi feshedebilir.
İşverenin işçiye karşı sorumluluklarını; ücret ödeme, yıllık izinleri kullandırma, iş sağlığı ve güvenliğini sağlama, fazla mesai ücretlerini ödeme olarak sıralanabilir
İşçinin Çalışma Koşullarında Değişiklik Hakları ve Sınırları
Çalışma koşullarındaki değişikliğin sınırını esaslı değişiklikler belirler. İşçinin çalışma koşullarında esaslı değişiklik yapılmadan önce işçinin rızasının alınması gerekir.
Esaslı değişiklik, işçinin mevcut çalışma durumunda kötüleşmeye yol açacak değişiklerdir. Örneğin, işçinin işyerinin mevcut yerinden çok uzak bir yere taşınması esaslı değişikliktir. İşçinin ücretinin düşürülmesi esaslı değişikliktir. İşçinin çalışma ortamının kötüleşmesine yol açacak değişiklikler esaslı değişikliktir.
İşverenin yönetim hakkı kapsamında kalan çalışma koşullarındaki değişiklikler ise esaslı değişiklik olarak değerlendirilemez. Örneğin, işçinin maaşı ve şartları değişmeden aynı işyerinde farklı bir pozisyonda çalıştırılması esaslı değişiklik olarak değerlendirilemez.
Ayrımcılık ve Mobbing
Mobbing kısaca işçiye süreklilik gösteren psikolojik şiddet eylemleridir. Ayrımcılık ise işçinin din, dil, mezhep veya cinsiyet gibi özelliklerinden dolayı farklı davranışlara maruz kalmasıdır. İş Kanunu’muza göre işçiye eşit işleme aykırı davranışlar yasaklanmıştır. İşverenin bu yasağı ihlal etmesi durumunda işçinin sözleşmeyi feshetme ve tazminat talep etme hakkı bulunur.
İşçiye karşı mobbing durumunda açılan mobbing davalarına ilişkin detaylı bilgileri linke tıklayarak erişebilirsiniz.
İşten Çıkarma ve Fesih Hakları
İşçi ve işverenin sözleşmeyi sebepsiz yere sona erdirmesi sık sık yaşanan bir durumdur. İşçi veya işverenin sözleşmeyi haksız nedenle sona erdirmesi tazminat ödeme sorumluluğuna yol açabilir.
İş Kanunu’na göre bazı durumlarda işçilerin sözleşmeyi haklı nedenle sona erdirme hakkı, işverenin ise haklı nedenle işten çıkarma hakkı bulunur.
- İşçinin tazminat alarak işten çıkma hakkı
İşçinin sözleşmeyi haklı nedenle sona erdirmesi durumunda kıdem tazminatı gibi işçilik alacaklarını talep etme hakkı doğar. İşçinin sözleşmeyi haklı nedenle sona erdirebilceği bazı haller şöyledir:
- İşçinin fazla mesai ücretlerinin ödenmemesi haklı nedenle fesih sebebidir.
- İşçinin yıllık izinlerinin kullandırılmaması fesih sebebidir.
- İşçinin eşit muamele görmemesi, mobbinge uğraması fesih sebebidir.
- İşin işçinin sağlığı açısından tehlike oluşturması fesih sebebidir.
- İşverenin işçinin aile üyelerine ve işçiye hakaret etmesi haklı fesih sebebidir.
- İşçinin ücretinin eksik ödenmesi fesih sebebidir.
- İşçinin ücretinin SGK’ya eksik bildirilmesi fesih sebebidir.
- İşçinin rızası olmadığı halde işçinin sözleşmesinin esaslı şekilde değiştirilmesi fesih nedenidir.
- İşverenin işçiyi tazminatsız işten çıkarma hakkı
İş Kanunu’na göre işverenin haklı nedenle işten çıkarma haklarının olduğu önemli
durumlar şöyledir:
- İşçinin performansının yetersiz olması işten çıkarma sebebidir.
- İşçinin işverene veya yakınlarına hakaret etmesi işten çıkarma sebebidir.
- İşçinin iş arkadaşlarına hakaret etmesi saldırması işten çıkarma sebebidir.
- İşçinin çalışmasına engel sağlık durumu, işten çıkarma sebebidir.
- İşçinin başka işçiye cinsel tacizde bulunması, işe sarhoş gelmesi işten çıkarma sebebidir.
- İşçinin mazeretsiz üst üste iki gün gelmemesi veya bir ay içinde iki defa tatil gününden sonraki iş günü işe gelmemesi veya ayda üç kez işe gelmemesi sözleşmeyi haklı nedenle sona erdirme sebebidir.
- İşçinin iş güvenliğini tehlikeye düşürmesi, işyerine ait eşyalara otuz günlük ücretinden fazla şekilde zarar vermesi fesih nedenidir.
İşverenin bu durumlarda sözleşmeyi sona erdirmesi durumunda işçiye tazminat ödeme sorumluluğu bulunmamaktadır. Ancak işçinin işten çıkarılması için İş Kanunu’nda belirtilen kurallara uygun hareket edilmesi gerekir.
Örneğin bazı durumlarda işçinin savunmasının alınması gerekir. Haklı nedenle fesih hallerinde ise olayın olmasından sonra işverenin 6 günlük işten çıkarma süresi bulunur.
İşçinin İş Kanunu’nda belirtilen kurallara uyulmadan işten çıkarılması durumunda fesih haksız kabul edilecektir. Bu sebeple işçinin işten çıkarılmadan bir iş hukuku avukatına danışılması ve avukatın direktiflerine göre hareket edilmesi önemlidir.
Sendikal Haklar ve Toplu İş Sözleşmeleri
Türkiye’de işçilerin sendikal hakları Anayasa ve İş Kanunu tarafından güvence altına alınmıştır. Sendikal haklar, işçilerin sendika kurma, sendikaya üye olma ve sendika faaliyetlerine katılma gibi hakları içerir.
Sendikalar, işçilerin çıkarlarını korumak, çalışma koşullarını iyileştirmek ve toplu iş sözleşmeleri yapmak gibi görevleri yerine getirirler. Toplu iş sözleşmeleri, işveren ile sendikanın müzakere ettiği ve işçilerin haklarını, çalışma koşullarını ve ücretlerini belirleyen yazılı anlaşmalardır. Türkiye’de toplu iş sözleşmeleri, Türk İş Kanunu ve İş Mahkemeleri Usulü Kanunu gibi mevzuatlara uygun olarak yapılır ve yürütülür.
İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları
İş kazaları ve meslek hastalıkları, işçilerin sağlığını ve güvenliğini etkileyen önemli konulardır. Türkiye’de iş kazaları ve meslek hastalıkları, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile düzenlenmiştir. İşverenler, iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini almak, işçilere gerekli eğitimi vermek ve iş kazalarını önlemekle yükümlüdürler.
Meslek hastalıkları ise belirli bir mesleğin yapılmasıyla ortaya çıkan hastalıkları ifade eder. İşçilerin iş kazası ve meslek hastalığı durumlarında sözleşmeyi haklı nedenle fesh etme ve tazminat talep etme hakkı bulunur.
İş Mahkemeleri ve Uyuşmazlık Çözümü
İş hukukuyla ilgili uyuşmazlıklar genellikle iş mahkemelerinde çözülür. Türkiye’de iş mahkemeleri, işçi ve işveren arasındaki anlaşmazlıkları adil bir şekilde çözmekle görevlidir. İş mahkemeleri, İş Mahkemeleri Kanunu uyarınca kurulur ve iş hukukuyla ilgili davaları görür. İşçiler ve işverenler, iş hukukundan kaynaklanan uyuşmazlıkları çözmek için iş mahkemelerine başvurabilirler. İş mahkemeleri, taraflar arasında adil bir şekilde karar vererek iş hukukuna uygun bir çözüm sağlarlar.
Çalışma Hayatında Güncel Gelişmeler
Türkiye’de çalışma hayatı sürekli olarak değişen ve gelişen bir alan olarak karşımıza çıkar. Teknolojik ilerlemeler, ekonomik koşullar, iş gücü piyasası ve yasal düzenlemeler gibi birçok faktör, çalışma hayatında sürekli olarak güncel gelişmelere yol açar. İşverenler ve işçiler, bu güncel gelişmeleri yakından takip etmeli ve iş hukukundaki değişikliklere uyum sağlamalıdırlar. Ayrıca, işçilerin ve işverenlerin haklarını korumak için yeni yasal düzenlemeler ve mevzuatlar da düzenli olarak yayımlanır ve bu gelişmelere dikkat edilmelidir.