Tazyik hapsi, kişinin hukuken yükümlü olduğu bir davranışı yerine getirmeye zorlanması amacıyla, geçici olarak özgürlüğünden yoksun bırakılmasıdır. Bu yaptırım bir ceza olmayıp, özellikle icra hukuku ve aile hukuku kapsamında sıkça uygulanan bir disiplin hapsi türüdür. Uygulamanın amacı, borçlunun ya da yükümlünün davranışını değiştirmektir.
Türk hukuk sisteminde disiplin hapsi, özellikle mal beyanında bulunmama, nafaka yükümlülüğünün ihlali ve 6284 sayılı Kanun kapsamındaki koruma kararlarının ihlali gibi durumlarda karşımıza çıkar. Uygulamanın amacı, kişinin yükümlülüğünü yerine getirmesini sağlamaktır.
Bu içerikte, tazyik hapsi nedir, hangi durumlarda uygulanır, ne kadar sürer, kaç defa verilir, itiraz yolları, sicile etkisi gibi konular detaylı biçimde ele alınmıştır.
Tazyik Hapsinin Tanımı ve Hukuki Niteliği
Tazyik hapsi, kişiyi belirli bir hukuki yükümlülüğü yerine getirmeye zorlamak amacıyla, sınırlı süreyle özgürlüğünden yoksun bırakılmasına ilişkin bir yaptırımdır. Bu yaptırım bir ceza değil, kamu düzeninin veya özel bir menfaatin korunması amacına yönelik disiplin hapsi niteliğindedir.
Kanuni Dayanak ve Özellikleri
5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 2. maddesinin (l) bendi, tazyik hapsini, “kısmî bir düzeni korumak amacıyla yaptırım altına alınmış olan fiil dolayısıyla verilen, seçenek yaptırımlara çevrilemeyen, ön ödeme uygulanamayan, tekerrüre esas olmayan, şartla salıverilme hükümleri uygulanamayan, ertelenemeyen ve adlî sicil kayıtlarına geçirilmeyen hapis” olarak tanımlamaktadır.
Bu hüküm çerçevesinde disiplin hapsinin temel nitelikleri şunlardır:
- Ceza hukuku kapsamında bir yaptırım değildir.
- Yalnızca kanunda açıkça öngörülmüş hâllerde uygulanabilir.
- Kişi, yükümlülüğünü yerine getirdiği anda serbest bırakılır.
- Hapis süresi, ilgili kanunlarda belirtilen azami süreyi aşamaz.
Akademik kaynaklarda zorlama hapsi; iradeye yönelen, zorlayıcı bir yaptırım türü olarak tanımlanmaktadır. Bu çerçevede Prof. Dr. İzzet Özgenç’e göre:
“Kişinin yükümlülüğe aykırı davranmamak konusunda mecburiyeti bulunmamaktadır. Ancak, kişi bazı durumlarda bir yükümlülüğe uygun davranmaya belli ölçüde icbar edilebilmektedir… Bu hürriyetten yoksun bırakma olgusu, bir disiplin hapsi niteliği taşımaktadır. Bu nedenle söz konusu disiplin hapsine, kanunda tazyik hapsi denilmiştir.”
(Ceza Hukuku Genel Hükümler, 3. Baskı, s. 623)
Tazyik Hapsi Hangi Durumlarda Uygulanır?
Tazyik hapsi, ödeme şartının ihlali, mal beyanında bulunmama, nafaka borcunun ödenmemesi ve 6284 sayılı Kanun’a aykırı davranış hâllerinde uygulanır. Bu yaptırım, kişiyi hukuka uygun davranmaya zorlamak amacı taşır ve ceza niteliği taşımaz.
Ödeme Şartının İhlali
Tazyik hapsine en sık başvurulan hâllerden biri, borçlunun icra takibi sırasında alacaklıya verdiği ödeme taahhüdünü yerine getirmemesidir. Taahhüt yazılı olmalı, borcun tüm kalemlerini kapsamalı ve borçlunun serbest iradesine dayanmalıdır.
Borçlu, taahhüt ettiği tutarı süresi içinde ödemezse, alacaklının şikâyeti üzerine icra mahkemesi tarafından en fazla üç aya kadar disiplin hapsi kararı verilebilir. Bu hapis, borçlunun ödeme yükümlülüğünü yerine getirmesi için bir zorlayıcı araçtır.
Mal Beyanında Bulunmama
İcra takibinin kesinleşmesinden sonra borçlu, mal beyanında bulunmakla yükümlüdür. Bu yükümlülük, borçlunun taşınır ve taşınmaz malları ile alacaklarını açıkça bildirmesini kapsar.
Beyanda bulunmayan veya gerçeğe aykırı beyanda bulunan borçlu hakkında, İcra ve İflas Kanunu’nun 76. maddesi uyarınca disiplin hapsi uygulanabilir. Nitelik itibarıyla bu hapis de tazyik hapsi sayılır. Amaç, beyan yükümlülüğünün gereği gibi yerine getirilmesidir.
Nafaka Borcunun Ödenmemesi
Tazyik hapsi, ilamla hükmedilmiş nafaka borcunun ödenmemesi durumunda da uygulanabilir. Nafaka alacaklısı, icra takibi başlatmış olmasına rağmen borçlu yükümlülüğünü yerine getirmezse, icra mahkemesine başvurarak zorlama hapsi talep edebilir.
Bu uygulama, nafaka alacaklarının korunmasını ve özellikle aile hukukundan doğan yükümlülüklerin ciddiyetle yerine getirilmesini sağlamaya yöneliktir.
6284 Sayılı Kanuna Aykırılık
6284 sayılı Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun kapsamında verilen uzaklaştırma kararı ve önleyici tedbir kararlarının ihlali, zorlama hapsi adı altında tazyik hapsiyle yaptırıma bağlanabilir.
Bu yaptırımın uygulanabilmesi için, tedbir kararı şiddet uygulayana usulüne uygun olarak tebliğ edilmiş olmalı ve kararda tedbire aykırılık hâlinde hapis uygulanacağı açıkça belirtilmiş olmalıdır.
Tedbire aykırı davranan kişi hakkında, mahkeme kararıyla 3 günden 30 güne kadar zorlama hapsi verilebilir.
- Uzaklaştırma kararına itiraz konusunda daha detaylı bilgi.
Tazyik Hapsinin Özellikleri ve Sınırları
Tazyik hapsi, yalnızca belirli kanuni şartların oluşması hâlinde ve sınırlı süreyle uygulanabilir. Uygulama biçimi, niteliği ve etkileri bakımından diğer hapis türlerinden ayrılır. Aşağıda, bu yaptırıma ilişkin dikkat edilmesi gereken temel sınırlar ve özel hükümler yer almaktadır.
Seçenek Yaptırıma Çevrilemez
Tazyik hapsi, adlî para cezasına çevrilemez. Bu nedenle borçlunun ya da yükümlünün hapis yerine başka bir yaptırımı tercih etme imkânı yoktur. Ayrıca, bu hapis ertelenemez ve hükmün açıklanmasının geri bırakılması hükümlerine tabi değildir.
Adlî Sicile Kaydedilmez
Bu yaptırım, ceza olarak değerlendirilmediğinden dolayı adlî sicil kayıtlarına işlenmez. Zorlama hapsinin infazı, kişinin sabıka kaydına yansımaz ve ileride hukuki engel oluşturmaz.
Şartla Salıverilme ve Denetimli Serbestlik Uygulanmaz
Ceza infaz rejimine özgü kurumlar, zorlama hapsi için geçerli değildir. Bu kapsamda, şartla salıverilme, denetimli serbestlik veya iyi hal indirimi gibi düzenlemeler uygulanmaz. Süre doluncaya kadar ya da yükümlülük yerine getirilinceye kadar infaz devam eder.
Azami Süre ile Sınırlıdır
Uygulanan tazyik hapsi, ilgili kanunda belirtilen azami süreyi geçemez. Örneğin icra hukukuna ilişkin zorlama hapsi en fazla 3 ay, 6284 sayılı Kanun kapsamında uygulanan zorlama hapsi ise en fazla 30 gün olabilir. Bu sürelerin aşılması mümkün değildir.
Aynı Fiil İçin Tekrar Uygulanamaz
Tazyik hapsi, aynı yükümlülüğün ihlali sebebiyle yalnızca bir kez uygulanabilir. Aynı borç ya da yükümlülük için daha önce infaz edilmiş bir disiplin hapsi varsa, yeniden aynı yaptırım kararı verilemez. Bu durum özellikle taksitli ödemelerde önem kazanmaktadır.
Tazyik Hapsi Nasıl Uygulanır?
Tazyik hapsi, yalnızca mahkeme kararıyla ve belirli usullere uygun olarak uygulanabilir. Uygulamanın şekli, süreci ve infaz biçimi, ceza hukuku kurallarından farklıdır. Disiplin hapsi niteliği taşıyan bu yaptırım, özel infaz kurallarına tabidir.
Disiplin hapsinin uygulanabilmesi için öncelikle, dayanağı olan yükümlülüğün ihlal edildiği mahkeme kararıyla tespit edilmeli ve bu karar kesinleşmelidir. Kararın kesinleşmesinden sonra infaz aşamasına geçilir.
Tazyik Hapsinin İnfazı Nasıl Yapılır?
Tazyik hapsi, kararın kesinleşmesinden sonra savcılık aracılığıyla infaz edilir. İnfaz, genel ceza infaz kurumlarında gerçekleştirilir ancak bu hapis, ceza infaz rejimine değil; özel disiplin hükümlerine tabidir.
Borçlu, hapse girmeden önce yükümlülüğünü yerine getirirse infaz durdurulur. İnfaza başlandıktan sonra borçlu yükümlülüğü yerine getirirse, ceza infaz savcılığına başvurularak derhâl serbest bırakılması sağlanır.
Zorlama hapsi sırasında kişi;
- Adlî kontrol hükümlerinden yararlanamaz.
- Denetimli serbestlik hükümleri uygulanmaz.
- Koşullu salıverme süresi işlemez.
İnfaz süresi, ilgili kanunda belirtilen azami süreyle sınırlıdır. Örneğin icra kaynaklı disiplin hapsinde bu süre en fazla 3 aydır. Sürenin dolması hâlinde, yükümlülük yerine getirilmemiş olsa dahi kişi serbest bırakılır.
Tazyik Hapsine Nasıl İtiraz Edilir?
İcra ceza mahkemesinin verdiği tazyik hapsi kararına karşı istinaf veya temyiz kanun yolları açık değildir. Bu kararlar yalnızca itiraz yoluyla denetlenebilir.
Disiplin hapsi kararına itiraz süresi, kararın tebliğ veya tefhim edildiği tarihten itibaren yedi gündür. Bu süre içinde yapılan başvurular, kararı veren icra ceza mahkemesine sunulur. İtiraz dilekçesi doğrudan aynı mahkemeye verilir; ancak inceleme, numara olarak takip eden ve yetkili başka bir icra ceza mahkemesi tarafından yapılır.
Tazyik Hapsi Ne Zaman Kesinleşir?
Tazyik hapsi kararı, tefhim veya tebliğ tarihinden itibaren yedi gün içinde itiraz edilmemesi hâlinde kesinleşir. Bu süre içinde itiraz edilirse, kararın kesinleşmesi için itirazın reddedilmesi gerekir.
Kesinleşme, infazın başlatılabilmesi için zorunlu bir aşamadır. Bu nedenle, kararın uygulanabilirliği açısından itiraz süreci ve sürenin takibi büyük önem taşır.
Tazyik Hapsi Kaç Kez Uygulanabilir?
Tazyik hapsi, aynı yükümlülüğün ihlali nedeniyle yalnızca bir kez uygulanabilir. Daha önce infaz edilmiş bir disiplin hapsi kararı varsa, aynı borç veya yükümlülük için yeniden disiplin hapsi verilemez.
Bu durum özellikle taksitli borçlarda önem arz eder. Örneğin borçlu, birden fazla taksit ödemeyi taahhüt etmişse ve ilk taksiti ödemediği için disiplin hapsi uygulanmışsa; sonraki taksitlerin ödenmemesi hâlinde aynı yükümlülüğe dayalı olarak ikinci bir tazyik hapsi kararı verilemez.
Amaç cezalandırmak değil, yükümlülüğün yerine getirilmesini sağlamaktır. Bu nedenle kanun, aynı yükümlülük için birden fazla kez disiplin hapsi uygulanmasına izin vermez. Aksi durumda, hukuki güvenlik ve ölçülülük ilkesi ihlal edilmiş olur.
Tazyik Hapsi Yargıtay Kararları
Ödeme Taahhüdü Açık ve Usule Uygun Olmalıdır
Yargıtay 12. Hukuk Dairesi, 28.02.2023, 2023/1670 E., 2023/1205 K.
Geçerli bir tazyik hapsi kararı verilebilmesi için, taahhütte borcun tamamı açıkça gösterilmeli; faiz, vekâlet ücreti ve masraflar ayrıntılı olarak belirtilmelidir. Aksi hâlde taahhüt geçersiz sayılır.
Aynı Borç İçin Birden Fazla Tazyik Hapsi Verilemez
Yargıtay 12. Hukuk Dairesi, 12.09.2023, 2023/5921 E., 2023/4874 K.
Borçlu, aynı taahhüt kapsamında birden fazla taksiti ödememiş olsa bile, bu taahhüt tek bir yükümlülük kabul edilir. Bu nedenle, birden fazla disiplin hapsi kararı verilemez ve toplam hapis süresi 3 ayı geçemez.
Nafaka Borcunun Ödenmemesi Halinde Tazyik Hapsi Uygulanabilir
Yargıtay Ceza Genel Kurulu, 05.12.2006, 2006/304 E., 2006/273 K.
İcra emrinin tebliğinden sonra cari nafaka borcunun ödenmemesi hâlinde borçlu hakkında disiplin hapsi kararı verilebilir. Bu kararlar, nafaka alacaklarının korunmasına özel önem atfetmektedir.
İnfaz Edilen Tazyik Hapsi Sonrasında Aynı Fiil İçin Yeni Hapis Verilemez
Yargıtay Ceza Genel Kurulu, 29.09.2009, 2009/16-HD-188 E., 2009/205 K.
Borçlu hakkında disiplin hapsi kararı verilmiş ve bu karar infaz edilmişse, aynı taahhüdün sonraki taksitleri için yeniden disiplin hapsi uygulanamaz. Bu karar, ölçülülük ilkesine dayanır.
Sıkça Sorulan Sorular
Tazyik hapsi nedir, ceza mıdır?
Hayır, disiplin hapsi ceza değildir.
Disiplin hapsi, bir yükümlülüğün yerine getirilmesini sağlamak amacıyla uygulanan disiplin hapsidir. Ceza Mahkemesi kararıyla değil, icra ceza mahkemesi gibi özel hukuk çerçevesinde uygulanır ve adlî sicile işlenmez.
Tazyik hapsi kalktı mı?
Hayır, tazyik hapsi 2025 yılında da yürürlüktedir.
İlgili mevzuatta herhangi bir değişiklik yapılmamış olup, İcra ve İflas Kanunu ile 6284 sayılı Kanun uyarınca uygulanmaya devam edilmektedir.
3 ay Disiplin hapsi ne kadar sürer?
Disiplin hapsi en fazla 3 ay sürebilir, ancak daha erken sona erebilir.
Borçlu veya yükümlü kişi, yükümlülüğünü yerine getirirse infaz derhâl sona erer. Aksi hâlde, azami süre dolana kadar hapis devam eder.
Disiplin hapsinde eve polis gelir mi?
Evet, infaz süreci başlatıldığında kolluk kuvvetleri kişiyi adresinden alabilir.
Kesinleşmiş bir tazyik hapsi kararı varsa ve kişi kendi rızasıyla teslim olmazsa, savcılık talimatıyla emniyet güçleri tarafından yakalama işlemi yapılabilir.
Disiplin hapsinde 10 günlük süre nedir?
6284 sayılı Kanun kapsamındaki zorlama hapsinde ilk ihlal için belirlenen süredir.
Şiddet uygulayan kişinin önleyici tedbir kararına aykırı davranması hâlinde hâkim, 3 günden 10 güne kadar tazyik hapsine karar verebilir. Tekrarında bu süre 15 ila 30 gün olabilir.