Vasiyetname, ölümden sonra kişinin malvarlığının nasıl paylaştırılacağına ilişkin açıkladığı irade beyanıdır. Vasiyetname sonucunda bazı mirasçılar hak kaybına uğrayabilir. Veya miras bırakan vasiyetname düzenlerken iradesi yerinde olmayabilir. Bu gibi durumlarda vasiyetnamenin iptali davası açılarak vasiyetnamenin iptal edilerek geçersiz sayılması talep edilir.
Vasiyetnamenin iptali yalnızca dava açanlar açısından sonuç doğurur. Yani vasiyetnamenin iptali davası açmayan kişiler için vasiyetname geçerliliğini korumaya devam eder.
Ayrıca vasiyetnamenin iptali davasının açılması belirli sürelere bağlıdır. Dava açma süresi hakim tarafından denetlenir. Bu noktada sürenin başlangıç anının tespiti de ayrı öneme sahiptir.
Yazımızda vasiyetname iptali davası ve “vasiyetnamenin i̇ptali davası hangi sürede açılır?” konularına değinilecektir.
Dava Açma Süreleri
Vasiyetnamenin iptali davası için Türk Medeni Kanunu’nun 559. maddesinde ayrı süreler belirlenmiştir.
- Bir yıllık dava açma süresi
Vasiyetnamenin iptali davası Türk Medeni Kanunu’nun 559. maddesine göre bir yıllık hak düşürücü süreye tabidir. Vasiyetnamenin, iptal sebebinin ve hak sahipliğinin öğrenildiği tarihten itibaren 1 yıl içinde vasiyetnamenin iptali davasının açılması gerekir.
Bu noktada dikkat edilmesi gereken durum, hak düşürücü sürenin başlaması için vasiyetnamenin varlığını bilmek yeterli değildir. Vasiyetnamenin içeriği, iptal sebebi ve hak sahipliğinin öğrenmesi dava açma süresi için başlangıç olarak kabul edilir.
- 10 yıllık dava açma süresi
Belirtildiği üzere vasiyetnamenin iptali davası iptali sebebinin öğrenilmesi ile bir yıl içinde açılmalıdır. Fakat vasiyetnamenin iptali davası her halükarda miras açıldığı tarihten itibaren on yıl içinde açılmalıdır.
- 20 yıllık dava açma süresi
Vasiyetnamenin iptali davası, normal şartlar altında iptal sebebinin öğrenilmesi tarihinden itibaren bir yıl içinde açılmalıdır. Dava açma süresi ise her halükarda mirasın açıldığı tarihten itibaren on yıldır. Ancak Türk Medeni Kanunu’nun 595. maddesinde kötü niyetli kişilere karşı yirmi yıl dava açma süresi bulunmaktadır.
Örneğin, miras bırakanın iradesini hile, korkutma gibi hallerle sakatlayan mirasçı kötü niyetli olarak kabul edilir. Bu durumda dava açma süresi mirasın açılması tarihinden başlayarak yirmi yıldır.
Vasiyetnamenin iptali davasında dava açma süresinin başlangıç anının tespitine aşağıda değinilecektir.
Vasiyetnamenin İptali İçin Yasal Sebepler
Vasiyetnamenin iptali sebepleri Türk Medeni Kanunu’nun 557. maddesinde düzenlenmiştir. Vasiyetnamenin iptali sebepleri Kanun’a göre vasiyetnamenin iptali davası aşağıdaki sebeplerin gerçekleşmesi ile açılabilir:
1- Tasarruf miras bırakanın tasarruf ehliyeti bulunmadığı bir sırada yapılmışsa vasiyetnamenin iptali davası açılabilir.
Vasiyetname düzenlenirken miras bırakanın fiil ehliyetinin yerinde olması gerekir. Akıl sağlığı yerinde olmayan bir kişinin vasiyetname düzenlemesi mümkün değildir. Fiil ehliyeti incelenirken vasiyetname tarihi dikkate alınarak somut delillere göre karar verilir. Adli Tıp Kurumu’ndan miras bırakanın hastalık ve yaş durumu dikkate alınarak inceleme yapılır.
2- Tasarruf yanılma, aldatma, korkutma veya zorlama sonucunda yapılmışsa vasiyetnamenin iptali talep edilebilir.
Yanılma, aldatma, korkutma ve zorlama irade sakatlık halleridir. İradenin sakatlanması durumunda vasiyetnamenin iptali talep edilebilir. Örneğin, miras bırakanın tehdit edilerek vasiyetnamenin yazılması bir zorlama örneğidir. Mirası bırakanın yanıltıcı bilgiler ile yönlendirilmesi yanıltma örneğidir.
3- Vasiyetname hukuka veya ahlâka aykırı ise iptali talep edilebilir.
Hukuka ve ahlaka aykırı vasiyetnamenin iptali mümkündür. Örneğin, mirasçının eşinden ayrılması karşılığında mirastan daha fazla pay verileceği şeklindeki taahhüt ahlaka aykırıdır. Bu durumda vasiyetnamenin iptali talep edilebilir.
4- Vasiyetname kanunda öngörülen şekillere uyulmadan yapılmışsa iptali talep edilebilir.
Türk Medeni Kanunu’na göre vasiyetnamenin geçerliliği bazı şartlara bağlıdır. Vasiyetname resmi şekilde, yazılı ve istisnai durumlarda sözlü olarak yapılabilir.
Resmi şekilde vasiyetname iki tanığın katılmasıyla resmi memur tarafından tarih konularak düzenlenir. Resmi memur sulh hakimi, noter veya Kanun ile kendisine yetki verilmiş memurlar olabilir.
El yazısı ile yapılan vasiyetname başından sonuna kadar miras bırakan tarafından düzenlenmelidir. Vasiyetnamenin yapıldığı tarih tam olarak belirtilmelidir.
Sözlü vasiyet ise miras bırakanın yakın ölüm tehlikesinin bulunması, hastalık, savaş, ulaşımın kesilmesi gibi özel durumlar halinde düzenlenebilir. Miras bırakan en az iki tanığa son arzularını anlatır. Tanıklar vakit geçirmeksizin sözlü vasiyeti tarih belirtmek koşulu ile yazılı metine dönüştürür.
Resmi, yazılı ve sözlü vasiyetnamenin Kanun’da belirtilen şartları taşımaması halinde vasiyetnamenin iptali talep edilebilir.
İptal Davasının Açılma Süreci
Vasiyetname davasının açılma sürecinde öncelikle dava açma süresinin yerinde olup olmadığı tespit edilmelidir. Bu noktada bir avukattan destek almak hak kaybına uğramamak adına önemlidir.
Daha sonra ise vasiyetnamenin hangi iptal sebebine dayanılarak açılacağı tespit edilmelidir. Birden fazla iptal sebebine dayanılarak vasiyetnamenin iptalinin talep edilmesi mümkündür. Bu aşamada hangi iptal sebeplerine göre davanın açılması gerektiği teknik bir konu olduğu için bir avukattan destek alınması faydalı olacaktır.
Dava hazırlık süreci tamamlandığında miras bırakanın son yerleşim yerindeki Sulh Hukuk Mahkemesinden vasiyetnamenin iptali davası açılır.
Dava Açma Süresinin Başlangıç Noktası
Türk Medeni Kanununun 559. maddesine göre vasiyetnamenin iptali davasında 1 yıllık hak düşürücü süre; davacının tasarrufu, iptal sebebini ve kendisinin hak sahibi olduğunu öğrendiği tarihten başlar.
Yargıtay eski kararlarında sürenin başlangıç tarihini vasiyetnamenin açılma kararının kesinleşmesi olarak kabul etmekteydi. Ancak Yargıtay güncel kararlarında bir yıllık hak düşürücü sürenin, iptal davalarında; davacının vasiyetnameyi, iptal sebebini ve kendisinin hak sahibi olduğunu öğrendiği tarihten itibaren başlayacağını kabul etmektedir (Yargıtay 3. H.D. 14/01/2020 tarihli 2019/4002 E. 2020/80 K.sayılı ilamı)
Öğrenme tarihi ise vasiyetnamenin mirasçılara tebliğ edildiği tarih olarak kabul edilmektedir. Bu noktada 1 yıllık hak düşürücü sürenin Yargıtay tarafından kesinleşme şartı aranmadığını belirtmek gerekir. Buna göre vasiyetnamenin açılması ve tebliği ile 1 yıllık dava açma süresi başlayacaktır.
Aynı şekilde 10 yıllık zamanaşımı süresi de vasiyetnamenin öğrenilme tarihinden itibaren başlamaktadır. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu da güncel kararında sürenin başlangıç tarihinin öğrenme ile başlaması gerektiğini kabul etmiştir. (Y.H.G. 2022/139 E., 2023/1213 K ve 06.12.2023)
Vasiyetnamenin Öğrenilmesi
Vasiyetnamenin öğrenilmesi, iptal sebebinin ve hak sahipliğinin öğrenildiği tarihten başlamaktadır. Uygulamada öğrenme tarihi Sulh Hukuk mahkemesi tarafından vasiyetnamenin taraflara tebliğ tarihi olarak kabul edilmektedir. Bu durumun aksinin ispatı zor olmak ile mümkündür.
Dava Açma Yetkisi Kimlere Aittir?
Vasiyetname hükümsüz kılınmasında menfaati bulunan her mirasçı veya vasiyet alacaklısı dava açmaya yetkilidir.
Belirtmek gerekir ki vasiyetnamenin iptalini talep etmeyen mirasçılar açısından vasiyetname geçerliliğini koruyacaktır.
Yargıtay Kararlarından Örnekler
Yargıtay bir kararında noter huzurunda okuma yazma bilmeyen kişiye ilişkin düzenlenen vasiyetnamede “tanıkların “mirasbırakanın beyanının kendi önlerinde yapıldığını” belirten açıklamanın bulunmaması nedeni ile vasiyetnameyi geçersiz kabul etmiştir. (Yargıtay 3. Hukuk Dairesi 2021/2785 E., 2021/7769 K. ve 01.07.2021 tarihli kararı)
Yargıtay, akıl sağlığının yerinde olmadığı iddialarının bulunması durumunda tanık beyanları yeterli görmemektedir. Buna göre miras bırakanın vasiyetname tarihinde akıl sağlığının yerinde olup olmadığı ile ilgili Adli Tıp Raporu alınması gerektiğini belirtmektedir.
Yargıtaya göre resmi vasiyetnamenin bütün işlemlerinin aynı memur tarafından yapılması gerekmektedir. Vasiyetname işlemleri arasında memurun değişmesi durumunda vasiyetnamenin iptali talep edilebilir (Yargıtay 3. Hukuk Dairesi 2015/10759 E. )
Yargıtay’a göre El yazısı ile yazılan vasiyetnamenin hatıra defterine yazılmış olması geçerliliğini etkilemez.Yargıtay 2. Hukuk Dairesi 1978/2387 E.
Yargıtaya göre sözlü vasiyetnamede tanıkların vakit geçirmeksizin, hazırladıkları tutanakları hakime götürmeleri zorunludur. Tutanağı tanıkların götürmemesi ve tutanağın hakime hemen tevdi edilmemesi vasiyetnameyi hükümsüz kılan iptal nedenidir.
Yargıtay’a göre Resmi vasiyetnamenin; işlemde birlik prensibi uyarınca, vasiyetçinin vasiyetnameyi okumasından sonra, aşamalarında araya fasıla girmeksizin tamamlanması gerekir. Resmi memurun yaptığı işlemler tevsik işlemi olduğu için, baştan itibaren aynı memur tarafından yapılması ve son imza işleminin de tahriri alan, okuyan ve vasiyetçi ile tanık sözlerini dinleyen, yazdıran memur tarafından yapılması zorunludur. Bu yön, işlemlerde birlik prensibinin zaruri bir sonucudur
Resmi vasiyetnamenin düzenlenmesinde miras bırakanın eşi, üstsoy ve altsoy kan kısımları, kardeşleri ve bu kişilerin eşleri tanık olamazlar.